Zomergast Eric van der Burg, over het verschil tussen reputatie en spiegelbeeld

Hij omschrijft zichzelf als druk, flapuit, een stuiterballetje. Merkt dat mensen soms denken dat hij oppervlakkig is. Maar nee. "Misschien wel eens in mijn uitingen, maar ik heb altijd alles gelezen en weet waar ik naartoe wil." En dat is naar morgen, want we gaan geheid de goede kant op met z'n allen. Zoals de musicalfiguur Annie zingt in Tomorrow, een van de inspiratiebronnen van de intrinsiek optimistische oud-staatssecretaris Eric van der Burg. Maar zijn naam wordt dezer dagen vooral gekoppeld aan het debacle van de Spreidingswet.

Het nu VVD-kamerlid was zondag de eerste genodigde van Vpro's Zomergasten, dat dit seizoen zou worden gepresenteerd door Adriaan van Dis, eerder gespreksleider van 1999 tot 2002. Maar omdat de geliefde Van Dis (77) zich niet goed genoeg voelt, springen zes andere oud-presentatoren bij. Als eerste Peter van Ingen (73), tussen 1988 en 1995 de eerste tafelheer van het iconische praatprogramma, en ook veertien jaar lang de eindredacteur.

Wellicht geeft deze opzet de presentatoren dit seizoen extra adrenaline: je kunt nog één keer knallen en iedereen laten zien dat je het kunstje nog altijd beheerst. Het is eenmalig, wat heb je te verliezen? Peter van Ingen zat er in ieder geval alsof hij nooit was weggeweest. En was niet van plan om de immer positieve, sociale en oer-liberale Eric van der Burg zo maar te laten wegkomen met diens voorliefde voor feelgoodfilms en happy endings.

Want al is Zomergasten vooral bedoeld als culturele kaleidoscoop, uiteindelijk moest Van der Burg met de billen bloot: hoe kan het dat hij de politiek niet heeft verlaten, nadat zijn eigen partij hem zo in de steek heeft gelaten door zijn felbevochten Spreidingswet bij het grofvuil te zetten. Zodat nu uitgerekend een PVV'er de portefeuille asielzaken doet?

Een essentiële vraag na de eerste twee uur, waarin Van der Burg zichzelf liet zien als iemand die leeft bij het liberale beginsel van sociale rechtvaardigheid voor iedereen. Fragmenten over de Molukse gijzeling van de school in Bovensmilde, de Bijlmerramp, verzetsheldin Truus Wijsmuller, politica Angela Merkel, Italiaanse maffiabestrijders, homo-emancipatie en aidsbestrijding, ze kleuren het gedachtegoed van Eric van der Burg: wanneer je zelf alles mee hebt in je leven, kan het niet anders dan dat je gaat regelen dat mensen zonder stem óók de kans krijgen om het goed te hebben. "Het lijkt wel alsof ik hier met een SP'er zit", zei Van Ingen op een gegeven moment. Waarop Van der Burg hem er fijntjes op wees dat de eerste Nederlandse sociale wet van liberale zijde kwam, ongetwijfeld doelend op het Kinderwetje van Samuel van Houten. "Maar links noch rechts hebben het alleenrecht op rechtvaardigheid", voegde hij eraantoe. Leiderschap tonen en verantwoordelijkheid nemen zijn voor Van der Burg universele waarden in de politiek.

Daarom was Van Ingens doorvragen onvermijdelijk, naar hoe Van der Burg door kan in de politiek en in de VVD nadat deze partij 'zijn' Spreidingswet opofferde om het nieuwe kabinet mogelijk te maken. Uit Van der Burg reactie bleek zowel dat het een immense worsteling was geweest, als dat hij een politiek raspaard is. Met de gedachtegang: oké, ik word uitgerangeerd als staatssecretaris, maar ik geloof in de goede bedoelingen van mijn collega's en deze liberale volkspartij is de enige club waarbij ik pas. Dus pak ik gewoon een nieuwe kluif en ga ik me als Kamerlid met buitenlandse zaken bezighouden. En vooral niet vinden dat ik zielig ben.

Zelfonderzoek is zijn ding: "Uiteindelijk is je reputatie minder belangrijk dan jezelf in de spiegel kunnen aankijken." En je schouders ophalen over de waan van de dag, daar lijkt Van der Burg ook heel goed in. Hij toonde een scène uit de documentaire De vrouwen van Velserpolder - een woonwijk ten noordoosten van de Bijlmer - waarin een vrouw in een wijktuin haar eerste zelfgekweekte groente oogst en barst van geluk als ze haar handen vol grote snijbonen heeft. "Dan weet je weer waar het over gaat in het leven."

Hoe zou de politiek zijn zonder positief ingestelde mensen als Van der Burg? Die zijn inspiratie haalt uit wat er allemaal wél goed gaat in onze wereld? Die nooit vergeet te zien hoeveel vooruitgang we wél boeken?

Je kan cynisch zijn over deze politicus die, wanneer hij wil aangeven dat vooroordelen fout zijn, een fragment kiest uit de fictieve Hollywoodfilm Legally Blond, waarin de prachtige, blonde, afgestudeerde Reese Witherspoon moeite heeft om serieus genomen te worden.

Maar fragmenten uit een documentaire over de beginjaren van Angela Merkel lieten ook zien dat het bij vrouwen inderdaad vaak alleen maar over uiterlijkheden gaat. Hoor hoe Donald Trump dit weekend nog zijn rivale Kamala Harris affakkelt om haar manier van lachen.

Van Ingen overspeelde zijn hand toen hij aan het eind van de uitzending Van der Burg geen happy ending van Zomergasten leek te gunnen. En wilde gaan somberen en brommen dat de overheid toch wel heel erg veel steken heeft laten vallen. "De staat blijkt vaak te verzaken." Toen greep Van der Burg in en somde een aantal zegeningen op van onze maatschappij, met name hoeveel vooruitgang is geboekt op medisch gebied. "Natuurlijk kun je honderd dingen noemen die beter kunnen, maar als je kijkt waar we vandaan komen en waar we naartoe gaan, dan ís morgen beter dan vandaag.

"Ik wil je niet onderbreken want het is jouw avond", klonk Van Ingen toch wat knorrig, en ook zonder zijn verbazing te willen onderdrukken dat de politicus Les Misérables tot keuzefilm had gemaakt. Te veel music for the millions?

Het zou juist heel mooi zijn, wanneer iedere politicus het bevrijdingsverhaal van Les Misérables zag als een van de belangrijkste verhalen op deze aardbol? Liberaal Van der Burg krijgt nog steeds tranen in zijn ogen bij de pure boodschap van het strijden voor de zwakkeren, het eerlijk verdelen van de vrijheden, het verhaal van hoop.

Over hoop gesproken: zondag was eerder op NPO1 de laatste aflevering te zien van het Filosofisch Kwintet - deze keer over de rechtsstaat en onze intimiteit en seksualiteit - onder leiding van Arnon Grunberg. Hij deed dat weer uiterst intelligent, speels, doortastend, humorvol: Grunberg lijkt mij een prima kandidaat voor de presentatie van Zomergasten 2025. 

<<<Freriks en Bolt                                                                                                 BBVL week 1>>>