Voor Wilders is terug naar een normaal leven ook geen optie meer
Wie is Wilders? Op Canvas was dinsdag de geactualiseerde versie te zien van een documentaire uit 2017, toen ook vertoond door deze Belgische zender. Het portret betreft een puur Nederlandse productie - afgezien van een Vlaamse commentaarstem - maar toch lijkt uitzending via zo'n buitenlands tv-kanaal te helpen om wat afstand tot het fenomeen Wilders te nemen, een ander perspectief te vinden.
In Wie is Wilders? wordt de PVV-leider recht voor zijn raap omschreven als de poppenspeler die al twintig jaar aan de touwtjes trekt en het publieke debat in Nederland orkestreert. Een land dat zichzelf graag als tolerant omschrijft. Omschreef? Waar politici en burgers traditioneel het compromis zochten, niet de controverse. Hoe kon dit politieke landschap gekaapt worden door een eenmanspartij, de enige politieke partij te wereld zonder leden, zonder inspraak, zonder intern corrigerend vermogen?
Tegendraads zijn zat van jongs af in Wilders' DNA, als je de herinneringen hoort van mensen uit zijn jeugd. Wilders droeg leren jackies in de klas, had niet veel op met gezag, zoop, blowde, danste op The Sex Pistols, was fan van de SP, toen een maoïstisch clubje. Maar ook vertelt een jeugdvriend: "Geert had de neiging tot despotisme. Op de middelbare school noemde hij zichzelf meester en wij waren zijn slaven." Als deze oude vriend nu naar Wilders kijkt, dan denkt hij: het is alleen maar psychologie, hij wil gewoon op een sokkel staan. "Een combinatie van zijn opvoeding en iets in hem zelf: hij moet de baas zijn."
Met volgens oud-VVD'er Gert-Jan Oplaat als keerzijde een angstige natuur: zal hij op de juiste manier reageren als het moet, waar zit het gevaar? "In de Kamer kan je hem altijd op zijn vingers zien bijten, hij heeft geen nagels meer van de onzekerheid. "
Presentator Rick Nieman (WNL op Zondag) schetst in de documentaire hoe gewiekst Wilders is in het bespelen van de media. Hoe Wilders een keer bij hem te gast was en dusdanig door ratelde en uitweidde, dat Nieman meerdere pogingen moest doen om hem te onderbreken. Waarop Wilders kon ontploffen - "Ja maar meneer Nieman, als ik niet uit mag praten, nodig mij dan niet uit!" - en hij weer een mooi fragment had om online mee te scoren. Een scène die het beeld weer eens bevestigde dat de arme Geert altijd maar wordt tegengewerkt. En het imago van underdog, het past Wilders perfect.
Dat zo'n actie Nieman een riedel doodsbedreigingen oplevert - wat is dit toch voor een land geworden? - het kan Wilders niet schelen. "Ach, het is een spel" en "daar moeten ze tegen kunnen". Zo reageerde de PVV-voorman ook toen hem werd gevraagd of hij door zijn opjuttende acties niet roekeloos omging met de veiligheid van politici als Pechtold, Kaag en De Jonge.
Frits Wester doet een poging bij Wilders naar binnen te kruipen, door te kijken naar het geïsoleerde bestaan van de zwaar beveiligde mens, de einzelgänger met wie weinigen willen samenwerken. En vice versa. Als het Wilders al lukt een regering te vormen, hoe moet het dan gaan als hij premier is? Wester: "Ik vraag me af of hij dit echt wil. Hij zegt van wel, maar volgens mij ziet hij de onmogelijkheden van hemzelf op die post in."
Maar terug naar een normaal leven? Dat lijkt net zo onmogelijk. En daar zitten we dan.