Tot in het derde en vierde geslacht

'Wat is vrijheid voor jou?' Een vraag die dit weekend met achteloos gemak werd gesteld op de televisie. Het antwoord was vaak zonneklaar: lekker leven, biertje in de hand en dansen maar op een Bevrijdingsfestival. Of heerlijk voor de zesde keer 'Inglourious Basterds' bekijken vanaf een vredige bank. Maar voor sommigen zal het een dag zijn geweest vol maagkramp: aan de vooravond van 5 mei kwamen indrukwekkende portretten voorbij van mensen die zich verre van bevrijd weten.

Zoals donderdag in het slot van 'Nicolaas op Oorlogspad', de serie waarin dertiger Nicolaas Veul onderzocht hoe de oorlog voortleeft in ons land. Hij bracht ons de hedendaagse verzetsman Arthur, actief rond Ysselsteyn (Noord-Limburg). Arthur waakt ervoor dat de oorlogsbegraafplaats hier een bedevaartsoord wordt voor moderne fascisten. Er liggen in Ysselsteyn meer dan dertigduizend Duitse soldaten begraven en terwijl de algemene consensus tegenwoordig lijkt dat 'deze jongens eigenlijk ook slachtoffer waren' houdt Arthur voet bij stuk. "We moeten ze maar vergeven? Dit zijn daders, geen slachtoffers: dat wordt volledig door elkaar gehaald."

Arthur zou willen dat Ysselsteyn wordt opgedoekt en daar valt veel voor te zeggen: normale graven worden toch ook na een aantal jaren geruimd? Maar dit ligt niet in zijn macht. Wat Arthur wel kan doen is de kransen weghalen die er soms worden gelegd door Duitse soldaten van nu. We zagen hem demonstreren bij de Vierdaagse: 'Bundeswehr don't honor nazis in Ysselsteyn'. Juist deze militaire wandelaars gaan blijkbaar geregeld naar de begraafplaats 50 kilometer ten zuiden van Nijmegen.

Toen Arthur werd gevraagd naar z'n vechtlust tegen fascisme zei hij. "Fascisme? Wat mensen vergeten: de nazi's waren de grootste rácisten van de vorige eeuw. Mensen koppelen dat niet aan het racisme van nu, maar het heeft dezelfde wortels. Afkeer hebben van vreemdelingen om hun vreemdeling-zijn, dat kan niet. Dat is precies wat de nazi's deden."

Zo simpel, zo waar. Fascisme klinkt veel meer als een ver-van-mijn-bedshow dan racisme. Fascisme? Oh nee, ik nooit natuurlijk. Maar racisme, dat zit ons allemaal veel dichter onder de huid.

En wat moet je als je zelfs de genen hebt van iemand die fout was? Vrijdag zond de NOS de schrijnende docu 'Mijn vader was fout' uit. Met onder anderen de zoon van oorlogsmisdadiger Riphagen. We zagen deze Rob zichzelf pijnigen door precies te willen weten hoeveel Joden zijn vader de dood injoeg. En met hoeveel geweld. Voor de camera had Rob een ontmoeting met Simone, nichtje van de bloemenhandelaar Simon Bacharach, een van zijn vaders vele slachtoffers. Een hoogst ongemakkelijk moment voor hem en voor de kijker. "Het ellendige is, je kunt zeggen 'het spijt me', maar dat is niets."

Riphagen jr. lijkt zich door het leven te slaan door zijn afkomst te benoemen, door contact te leggen met de wereld die niet erfelijk belast is.

Iets wat je maar moet kunnen. Zo stapte Wilfred Stadtman, zoon van een foute politieman, in het jaar 2000 na een moeizaam naoorlogs bestaan alsnog uit het leven."Als ik mezelf dood, dan stelt dat niets voor want ik ben al veel eerder vermoord", schreef hij ooit over zijn 'bevrijdingsdag'.

<<<Tijd voor Max                                                                      De Kwis>>>