Tegengif in de nacht: M.C. Escher
's Avonds laat blijven hangen in een documentaire, er schuilt een risico in. Zo was het dinsdagnacht slecht slapen na 'The Cleaners' (VPRO), over de vraag hoe we internet vrijhouden van foute foto's, films en haatcampagnes. Maar wie gisteren zijn nachtrust opofferde aan 'M.C. Escher - Het oneindige zoeken' (NTR) kon daarna rekenen op de heerlijkste dromen: wat een weergaloze werken, wat een wonderschone film.
Toch ben ik blij 'The Cleaners' te hebben uitgezeten. De docu schetst een indringend beeld: met internet als sociale snelweg is een veelkoppig monster ontstaan. Het presenteert zich soms als een schattig poesje of emanciperende kennisbron, maar een klik verderop verspreidt het ellende als kindermisbruik en onthoofdingen. Upload je leven, is ons gevraagd. Nou, dat doen we dus, allemaal, zonder gêne.
En dus zeggen we inmiddels bozig tegen de techneuten van Facebook en Google: onderzoek alles en behoudt alleen het goede. Maar hoe doe je dat? We hoorden Filipijnse censoren, die uren achter elkaar foto's en films moeten beoordelen op 'wissen' of 'blijven'. Afstompend, gruwelijk werk, waarbij ook schokkend is dat het hen geregeld aan context of kennis ontbreekt. We zagen hoe deze jonge beoordelaars foto's van aangespoelde kinderlijkjes niet linken met de vluchtelingencrisis, hoe een geboeide man in oranje overall niet werd herkend als een Guantanamo-gevangene. Niet vreemd dat laatst dat blote 'napalmmeisje' (een World Press Foto-winnaar) werd verwijderd: weet zo'n eenvoudige internetschoonmaker veel.
Maar aan de top van de internetbedrijven is het ook terra incognita. Nicole Wong - ex-directeur bij Google - vertelde hoe ze moesten besluiten over het online houden van stiekem gefilmde beelden van de executie van Sadam Hoessein. Hoe een filmpje van de ophanging zelf als historisch belangrijk werd beoordeeld, maar beelden van het lijk als overbodige informatie. De geschiedenis moet maar uitwijzen of Google hier de juiste keuzes maakte, giechelde Wong wat onhandig. Maar als je hoort hoe groot op dit moment de rol van Facebook lijkt te zijn bij het afslachten van de Rohingya in Myanmar, dan kan je alleen maar janken.
Je moet maar blijven geloven dat al die wreedheid meer over de mens zegt dan over de media.
Alhoewel, in die gedachte zit ook weinig troost.
Daarom was het donderdagnacht zo fijn wegvaren naar de mooiste beelden van de wereld, die van M.C. Escher in de documentaire 'Het oneindige zoeken'. Aan de hand van fragmenten uit niet eerder gepubliceerde brieven en dagboeken ontstond het beeld van een warmbloedig, emotioneel mens dat ik persoonlijk nooit had gezocht had achter al die strenge foto's van de grafische kunstenaar met de precieze tekenstijl.
Ik leerde vooral dat M.C. Escher niet naar schoonheid streefde, maar naar verwondering. Filmmaker Robin Lutz heeft die boodschap perfect opgepakt in dit duizelingwekkend fantasierijke portret van de Nederlandse beroemdheid. Een man die volgens de Britse muzikant en fan Graham Nash nog veel meer mondiale faam verdient. "Hoe gekker en lawaaiiger de wereld, hoe interessanter het werk van Escher", stelt Nash.
Die is voorlopig dus nog niet uitgekeken op onze kunstenaar.