Schaamte, empathie en de methode Lange Frans
'Dit is net zo belangrijk als de rijen die voor het Anne Frank Huis staan.' Aldus een meisje over haar deelname aan een stadstour door Middelburg. Vreemd? Misschien niet gezien het thema van de tour: hoeveel welvaart de stad te danken heeft aan de koloniën en de slavernij.
Het meisje kwam maandag - 1 juli, de dag waarop ons land in 1863 de slavernij afschafte - voorbij in het NOS-verslag over Keti Koti, de herdenking van het Nederlandse slavernijverleden. De reportage was een mix van oud zeer en nieuw elan, met als rode draad het woord empathie.
"Zo belangrijk als voor jullie de Dodenherdenking op 4 mei is, zo herdenken wij onze doden op 1 juli." Er zat veel wij/zij-denken bij de bezoekers van de Surinaamse feestdag Keti Koti - 'ketenen gebroken' - in Amsterdam. Maar de organisatoren meldden tevreden dat het publiek op deze zeventiende editie gemengder was dan ooit. Zo was er die grijze mevrouw, die zich 'een beetje zat te schamen' op een bankje tussen de Surinaamse dames. "We zijn zo trots op Nederland, maar wat hebben we allemaal wel niet uitgespookt", zuchtte ze. Ze vertelde zich eindelijk eens te verdiepen in onze koloniale geschiedenis, sinds ze een half-Surinaamse kleinzoon heeft. Een prachtig jongetje, waarmee ze zich trots liet filmen.
Om iets te voelen van de impact van slavernij lanceerde de EO deze week de site geboeid.eo.nl. Hierop worden levensverhalen van plantageslaven verteld, door onder andere Dolores Leeuwin en Jörgen Raymann. De aanpak is interactief: op cruciale momenten in het leven van bijvoorbeeld huisslavin Betsie of basja - voorman - Mohammed moet je als kijker een keuze maken, om het verhaal door te laten gaan. Wat zou jij doen? Je hebt een kind in je buik, dat mogelijk is verwekt door je blanke baas en niet door je eigen vriend: ga je dat houden of kies je voor abortus? En zet jij als voorman de knop om en ransel jij je medeslaven af, zodat je zelf die pijnlijke dans ontspringt? Of vlucht je het oerwoud in?
Het project 'Geboeid' doet beseffen hoe walgelijk terreur werkt, hoe snel je zelf corrumpeert. Je hoort jezelf denken: dan wórd ik maar een slavenjager, want ik wil niet dood. Voor het eerst zag ik voormalige slaven als veteranen uit een ongewenste oorlog. Of zoals Dolores het verwoordt: "Je kunt bij slavernij op de feiten blijven zitten, maar ook kijken wat het voor je doet als mens."
Maar hoe zet je die - toch niet meer dan logische - empathie met de mensen van toen, om naar iets positiefs nu? Rapper Lange Frans heeft daar wel ideeën over. Hij speelt op de EO-site een plantage-eigenaar en geeft als commentaar op het project: "Het is niet eerlijk dat mensen uit de koloniën nog steeds kansarmer zijn." En trekt een simpele parallel met voetbal: "We moeten allemaal met dezelfde schoenen en conditie op het veld staan, voor een eerlijke wedstrijd."
Hoe we verder komen volgens Frans? "Samen zijn. Ga samen eten, samen muziek maken, samen op vakantie. Als je dat al moeilijk vindt, ga dan maar kluizenaren. Maar dit is de Lange Frans Tactiek: gewoon gezellig samen."
Volgend jaar dus zelf maar eens naar Keti Koti, kip eten en die heupen loszwaaien. Het zag er aanstekelijk uit.