Over de kunst van het scheppen, zonder opscheppen
Wat een aardige vent, die Hoyte van Hoytema. Ik hoorde ooit een Nederlandse regisseur met veel ervaring in Amerika foeteren dat wij Nederlanders niet weten hoe we een beroemdheid moeten behandelen. Qua de juiste hoeveelheid pluche, pluimen en rode lopers. Maar ik geloof niet dat de succesvolle cameraman/cinematograaf Van Hoytema - over wiens laatste film Oppenheimer de hele planeet praat - zich ook maar een seconde onprettig heeft gevoeld aan de kale tafel van Zomergasten. Noch met de rustige aanpak van Theo Maassen, die zich wederom liet omschrijven als ingetogen idolaat.
Het respect droop er vanaf, maar Maassen had het gesprek wat breder en spannender mogen trekken.
Vooraf had Van Hoytema (1971) aangegeven wat hij wilde bereiken met zijn Zomergasten-fragmenten: de eeuwige strijd tonen tussen poëzie en pragmatisme. Oftewel hoe je iets abstracts als een gevoel met de juiste techniek tot leven wekt in een beeld. "Ik wil mensen laten zien die allemaal op hun eigen manier hun werk vullen met liefde, ziel, waarheid en intentie. Vaardig, maar soms ook moeizaam. Aan de hand hiervan hoop ik een kleine inkijk te geven in mijn eigen creatieve overwegingen en dilemma's.'"
En bij dat thema bleef het drie uur lang: hoe breng je gevoelens en emoties over.
Een gesprek waaruit je meerdere levensmotto's kunt destilleren. Zoals toen Van Hoytema zei: "De juiste dingen vinden heeft heel erg met zoeken te maken."
Net als vorige week met kosmoloog Thomas Hertog zocht Maassen niet naar spanning. Zette geen vraagtekens bij de werkwijze van de gast, stelde nauwelijks verrassende vragen, of ondeugende. De op andere momenten zo uitgesproken en kritische Maassen zat wederom louter liefde te stralen naar zijn gast. Nu heb ik daar in een wereld die bol staat van de conflicten en de ellende (het achtuurjournaal diezelfde zondagavond zat weer vol branden, noodweer, onrust en oorloog) geen moeite mee. Maar het abstractieniveau was hoog en had wat verzacht kunnen worden met menselijke en contextuele vragen. Zoals: hoe zien Van Hoytema's dagen eruit, hoe houdt hij zich staande in Hollywood, wat vindt hij van de stakingen daar, van het gelijktijdige succes van Barbie en Oppenheimer? Of is dat mijn verslaving aan meningen?
Hoe dan ook word ik steeds benieuwder naar volgende week, wanneer Maassen tegenover iemand zit die geen onderzoeker of creatieveling is, maar een politica: Kadisha Arib.
Tastbaar was Van Hoytema's nog immer enorme bewondering voor zijn grote leermeester, de Nederlandse cameraman Robby Müller, die met Wim Wenders de beroemde film Paris, Texas maakte. En briljant was in zonder effectbejag grote emoties verbeelden. Even viel het lullige woord 'sfeertjesmaker'. Mooier waren omschrijvingen als het werken met de camera als met een penseel. En dat je terughoudendheid moet betrachten, je niet laten verleiden tot grootse gebaren. "Niet meer moeite doen dan een kat wanneer hij op tafel springt", heeft Müller ooit gezegd. Over beeldtaal gesproken.
Wat moeilijk uit de verf kwam was echt begrijpen hoeveel techniek nodig is om mee te 'schilderen'. Ik had graag meer willen horen over het maakproces van complexe films als Dunkirk en de James Bondfilm die Van Hoytema heeft gefilmd. Of over het uitbeelden van de ontploffing van de eerste atoombom in Oppenheimer.
Maar de essentie van zijn creatieve werkwijze kwam helemaal uit de verf. Hoe Van Hoytema weet dat een scène goed is wanneer hij hem door zijn camera beleeft en beseft dat er iets gebeurt. Hoe hij dan fuzzy en warm wordt, dankbaar dat hij dat mag meemaken. En dat hij zich steeds vrijer voelt om te blijven zoeken, zonder precies te weten waarnaar. "Je weet pas dat het goed is als het echt goed is." Hoe hij steeds persoonlijker durft te zijn. Er steeds meer op vertrouwt dat je juist met je hyper persoonlijke perspectief andere mensen bereikt.
Van Hoytema en Maassen vonden elkaar volledig in het komische plaatje dat Van Hoytema schetste over de eerste periode na zijn filmopleiding. Hij dacht: nu gaan ze me wel bellen met werk. En hoe hij vervolgens vijf, zes jaar lang thuis op de bank in zijn onderbroek heeft zitten wachten tot dat gebeurde. Lui misschien, maar tegelijkertijd helemaal gefocust: Van Hoytema ging ondertussen niet iets anders doen, maar bleef geduldig wachten op de juiste opdracht.
En de rest is dus geschiedenis.
In de meeste fragmenten die hij had uitgekozen werd weinig gepraat, Van Hoytema's ideale televisieavond is er een van kijken en de beelden laten spreken. Van onder meer de vooral onder mede-cineasten bejubelde cultregisseur Andrei Tarkovsky. Maar ook kwam de waanzinnige gefilmde Netflixfilm Athena voorbij,over een opstand in een Franse banlieue.
En over het zonder kunstgrepen overbrengen van gevoelens gesproken: in een van de schaarse muzikale Zomergastenfragmenten deze zomer bewees countryzanger Townes van Zandt hoe oneindig veel ellende er in een liedje kan. Waitin' around to die, voor al uw kippenvel.
<<<vrouwenvoetbal Noodweer>>>