Onrustig makende openheid in Turkije.
Het maakt onrustig, de manier waarop Özcan Akyol rondloopt in Turkije. Voor de NTR maakte deze schrijver/columnist/talkshowgast de vijfdelige documentaireserie 'De neven van Eus'. Hij gaat hierin op bezoek bij familieleden - waaronder inderdaad bijzonder veel neven, maar ook ooms, tantes en nichten - om een beeld te schetsen van het actuele leven in Turkije. Özcan zelf werd in Deventer geboren uit ouders afkomstig uit de provincie Sivas, midden in Turkije. Een familie van Alevieten: de grote Turkse minderheid van liberale moslims.
De onrust wordt veroorzaakt omdat Özcan naast een heldere schrijver ook een overtuigende interviewer blijkt te zijn. Met succes spoort hij familieleden en anderen aan om openhartig te zijn. En kritisch over het veranderende leven in het huidige Turkije, voor de camera. Verhelderend voor ons, maar wat riskeren deze mensen in dit land waar ontslagen en arrestaties van eigenzinnige mensen aan de orde van de dag zijn? Feind hört mit. Dat zinnetje krijg ik niet uit mijn hoofd.
Zo stelt Özcan meteen in aflevering 1 een indringende vraag aan de gids van het Congresmuseum in Sivas. Hier legde Atatürk in 1919 de basis voor het moderne Turkije, de republiek waarin godsdienst en staat gescheiden werden. "Wat zou Atatürk van het huidige Turkije vinden?", vraagt Özcan. De gids schroomt niet: "Kijk, het Ottomaanse Rijk is onze geschiedenis en de Turkse Republiek ook. Maar nu heerst de gedachte dat je óf voor het een óf voor het ander bent. Dat gaat in tegen Atatürks hervormingen en gedachten. Ik denk dat hij niet tevreden zou zijn."
"Mijn vrouw wil liever weg", vertelt een neef. Zijn echtgenote is lid van de onderwijsvakbond en heeft al tientallen collega's ontslagen zien worden. "Omdat ze anders denken dan Ankara", legt hij uit. Achterneef Ersin is muzikant in Antalya en stelt onomwonden. "Alles is gevaarlijk in Turkije. Wij hebben veel vrienden die hun leven hebben verloren." Ersins vrouw vertelt dat artiesten zijn vermoord simpelweg omdat ze bepaalde liedjes wel of niet zongen. Ersin probeert het publiek bij een optreden daarom eerst in te schatten. Wanneer er weinig linkse mensen in de zaak lijken te zitten speelt hij zijn Alevitische liedjes maar liever niet.
Hoe gewaagd is dit soort openheid? Je zou niet willen dat al deze aardige mensen - er wordt wat afgezoend en geknuffeld met Özcan - zichzelf in gevaar brengen. Het lijkt indrukwekkend dat deze mensen zich geen zelfcensuur opleggen terwijl de cameraploeg permanent gevolgd werd door overheidsagenten. Özcan zelf vraagt zich af of hij ooit nog terugkan naar Turkije, na deze documentaire.
Hij filmde de ruïneuze resten van het huis waar zijn ouders woonden als jong stel. In een afgelegen dorpje, vol modderige wegen: Soennitische dorpen worden als eerste geasfalteerd, Alevieten staan achteraan in de rij, legde een neef uit. Özcan probeert zich zijn leven voor te stellen als zijn ouders niet naar Nederland waren gegaan. Was hij dan daar gebleven? 'Ik had herder kunnen zijn hier', mijmert Özcan. Dan hadden wij een intrigerende documentairereeks gemist.