Nieuwe docu over Kees Momma: minder fascinatie, meer wanhoop
Vooraf dacht ik dat een vervolg op Het beste voor Kees (2014) niet per se nodig was. Maar het discreet gemaakte Kees vliegt uit wist me opnieuw te boeien, zij het op een pijnlijker manier. Spoiler alert: de titel is hopeloos optimistisch.
Wat me bijbleef van de eerste film over de autistische Kees Momma is zeker hoe extreem onrustig iemand met zijn aandoening kan worden van alles dat de lieve vrede verstoort. Zoals gesmak, gesnotter, harde geluiden, verandering. En tegelijkertijd hoe briljant de nog immer thuiswonende Kees (1965) is. Hoe schitterend hij kan tekenen, en hoe zorgvuldig hij spreekt in een klassiek, grappig aandoend Nederlands, als een meesterlijke creatie van Van Kooten en De Bie.
Maar vooral onthield ik hoe Kees benadrukte dat zijn moeder essentieel is voor zijn welzijn. En hoe hij haar daarmee in een wurggreep hield, waarmee ze leek in te stemmen. Met als 'beloning' voor haar gezorg een permanent schuldcomplex. Want iedere dag is er toch wel iets dat de gevoelige jongen doet vloeken, terwijl vaderlief zwijgzaam buitenspel stond .
In Kees vliegt uit volgt documentairemaakster Monique Nolte het gezin Momma in de jaren daarna. Hoe Kees landelijke bekendheid kreeg speelt in deel 2 geen rol. Het huiselijk samenleven staat weer centraal. En het zwaard van Damocles erboven: de dag nadert dat mammi en pappi niet meer voor Kees kunnen zorgen. Neemt hij, nemen zij tijdig maatregelen? Nou, nee.
Iedere poging tot oplossing strandt in halfslachtigheid. De Momma's zijn zeer goed in het op de lange baan schuiven van beslissingen. En zo te zien kijkt geen enkele hulpverlener mee. Weliswaar wordt om de hoek in de lommerrijke woonwijk in Velp een eigen huis gekocht voor Kees - geld is het probleem niet - maar hij verhuist niet echt. Er wordt proefgedraaid met een begeleidster, maar de vrouw wordt afgekeurd. Ze kan volgens Kees niet in de schaduw kan staan van de liefdevolle mammi. Die de spil in zijn leven moet blijven, tot het gaatje.
Grote paniek wanneer de hoogbejaarde pappi (inmiddels 92 jaar oud) naar het ziekenhuis moet na een beroerte. Maar al snel ervaart Kees de voordelen van pa's afwezigheid: hij heeft moeder nu helemaal voor zich zelf en dat bevalt hem uitstekend. Tot pijnlijk duidelijk wordt dat zijn oude moeder niet altijd meer even helder kan denken.
Er volgen pijnlijke scènes, waarin blijkt dat Kees zich geen zorgen maakt om haar, maar alleen om zichzelf. Kees kiest altijd voor Kees. Als hij niet autistisch was, zou je hem een a-sociale egoïst vinden.
Gloort daarin misschien ook de bevrijding voor ouders van dit soort mensen? Ze kunnen het lijden van hun kinderen niet oplossen door liefde en opoffering, hoe graag ze ook willen. De kern van het probleem is buiten bereik, loslaten de enige uitweg?
Ik ben geen ervaringsdeskundige. Ik weet alleen dat ik door de films over en met Kees Momma de spagaat van vrienden met autistische kinderen beter begrijp. En nooit meer zal oordelen over de aanpak die ze kiezen.
Kees vliegt uit is niet te zien bij KRO-NCRV, zoals het eerste deel: maakster Nolte is een kleine zelfstandige en kwam er financieel niet uit met de publieke omroep. Met streamingdienst Videoland lukte het wel. En ze belooft al een deel 3, dat ik zeker ook wil zien. Hoe moet dit eindigen?