Met de kennis van nu terugkijken naar toen. De toekomst kan niet zonder.
'Wij zijn de mensen van de toekomst van toen'. Een bewustmakende uitspraak van Jessica Durlacher zondag in de 'Nationale Holocaust Herdenking', een stijlvol NOS-programma vanuit de tuin van het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam. Dit staat tegenover de Hollandsche Schouwburg, de plaats waar de nazi's de Nederlandse Joden verzamelden voor transport naar de vernietigingskampen. Maar is ook de plek waar zeshonderd Joodse kinderen aan de terreur konden ontsnappen. Zoals Lies Caransa-de Hond, die nu als bejaarde dame kan navertellen hoe ze als peuter door een verzetsman in een juten zak over zijn schouder werd weggedragen van die plek des onheils.
Dit soort beelden blijft erin hakken, ook voor iemand die er niet bij was. Hoe moet het zijn als je wel getuige was, of actor? "Ik zie de beelden nog iedere dag", getuigde Johan van Hulst, die precies afgelopen zondag 107 jaar oud werd. Hij was directeur van de kweekschool tegenover de Schouwburg en vertelde aan de NOS hoe het lukte om groepjes kinderen aan de aandacht van de Duitsers te onttrekken. Maar dat het afschuwelijk was te moeten kiezen welk kind wel en welk kind niet een kans kreeg.
Een van de hoofdpersonen is huisarts Larcher, die zich laat overhalen burgemeester te worden van zijn stadje waar de Duitsers de baas zijn. Larcher vertrouwt op zijn verstand en uitstraling: hij is ervan overtuigd dat hij als burgemeester de Duitsers zal weten te bespelen en de oorlog zo dragelijker zal maken voor iedereen.
Het brengt Larcher in ijzingwekkende situaties, zoals op die dag dat de bezetter honderd burgers op een dodenlijst zet. De dokter bepleit hun lot en boekt 'succes': hij mag aanwijzen welke vijftig mensen niet geëxecuteerd zullen worden. En dus impliciet welke andere vijftig wel worden vermoord. Niet kiezen is geen optie. Maar wel kiezen is verschrikkelijk. Gruwelijk hoe terreur werkt.
Met de kennis van nu terugkijken naar toen. De toekomst kan niet zonder.