"Je bent toch gezegend als je zo was"
Opmerkelijk en hartverwarmend: in een week die bol staat van nieuws rond Prinsjesdag en Algemene Beschouwingen wijzigden woensdag vele redacties acuut hun plannen vanwege het overlijden van Erwin Olaf. Ook uit de snelheid waarmee Koning en Koningin reageerden, sprak oprecht verdriet over het verscheiden van de markante fotograaf: "Wij zullen zijn vriendschap missen."
Nederland was weer even het land waar alles kan. Of zoals Erwin Olaf zelf het omschreef in een fragment in Nieuwsuur: "Dat kan mij enorm ontroeren, dat je voor een staatshoofd kan werken en ondertussen ook de meest schandalige naaktfoto's kan maken. In menig andere staatsvorm had ik nu in een kerker gezeten." Niet in Nederland, niet in het land van blijf van mijn lijf, niet in het land van moet kunnen: daar mocht hij ieders lichaam uitbeelden zoals hij het wilde.
Nieuwsuur liet Erwin Olaf zien bij een naaktportret waarop je ieder haartje, iedere huidschilfer, iedere rimpel in de voet van het model kan zien. "Het is toch een heel raar beest, een mens", zei de verwonderde fotograaf. Ik moest lachen, zelf denk ik ook vaak: wat zitten we toch vreemd in elkaar, met die centrale homp, die vier stakige uitsteeksels en dan dat propje hersens er bovenop.
In zijn Tien Geboden-aflevering twee jaar geleden in deze krant omschreef de kunstenaar zijn ouder wordende lijf als een aardappel op satéprikkers.
Misschien is het omdat je als fotograaf scherp leert kijken, maar de berusting en realiteitszin waarmee Erwin Olaf de laatste jaren sprak over zijn door longemfyseem geteisterde lichaam en leven, is voorbeeldig in dit vluchtige en dwingende Instagram-tijdperk. Waar velen proberen bij een eenheidsworst te horen, tot op het pathetische af, met al die neppe lippen en lichaamsdelen.
Vriend, mentor en bewonderaar Hans van Manen benadrukte in Nieuwsuur de kracht van Erwin Olaf: blijven volharden in je eigen stijl, wat anderen ook zeggen. Het verdriet van de 91-jarige choreograaf was voelbaar. Het is de wrange keerzijde van zelf gezond heel oud worden, dat je vele geliefden ziet vertrekken uit je leven. Maar het deed Van Manen vast goed dat de strenge actualiteitenrubriek die Nieuwsuur toch is, zich woensdag van zijn meest poëtische kant liet zien: "Erwin Olaf laat een mooie wereld achter in zijn foto's. Mooi, grotesk, realistisch, mysterieus, opwindend. En mooi menselijk, is menselijk mooi, omdat mensen mooi zijn."
Ook werd die avond The Legacy (2019) herhaald in Het Uur van de Wolf. In deze film loopt Michiel van Erp mee met de fotograaf die - wetend dat zijn dagen zijn geteld - zijn fotocollectie veilig onderbrengt in het Rijksmuseum, maar ook volop nieuwe projecten aangaat. Zoals de portretreeks Palm Springs, 2018 die naadloos past naast het werk van de beroemdste Nederlandse meesters. En ontroerende beelden van zijn stervende moeder, in een bloemetjesjurk, tegen een bloemendecor.
En dan de geweldige scène op het eind, waarin Erwin Olaf met zijn oude liefde Teun Frieszo - inmiddels ook overleden - voor twee naaktportretten van het duo staat, gemaakt met een interval van zo'n veertig jaar. Sterke geile lijven toen, zieke mooie lijven nu. De dankbaarheid van twee ondeugende, ongeneeslijk zieke mannen over dat ze zo'n mooi leven hebben gehad. "Je bent toch gezegend als je zo was."
<<<Lubach tijdsbeeld>>>