Het Filosofisch Kwintet: in dagen vol doeners een uur voor de denkers
Disclaimer: Mocht dit een weinig coherente column worden, dan ligt dat niet aan mij! Hij gaat over een gesprek tussen filosofische types, en dat ging natuurlijk alle kanten op.
Een eilandje van hersengymnastiek in een oceaan vol fysiek vertoon. Het Filosofisch Kwintet op zondagochtend is een verademing in deze door sport gedomineerde weken. Het programma kan zonder winnaar of einduitslag, er is geen stress voor de kijker. Hang gewoon op de bank, luister zonder oordeel, poets en passant je Spinoza en Kafka op. En neem ervan mee wat je wilt.
In Het Filosofisch Kwintet praten denkers onder leiding van schrijver Arnon Grunberg, de opvolger van de overleden Clairy Polak. Thema deze zomer is onze rechtsstaat. 'We leven nog altijd in een rechtsstaat', schrijft omroep Human op zijn website, veelzeggend. Als er zondag dan ook iets werd geconcludeerd, dan in ieder geval dat we de rechtsstaat veel offensiever moeten koesteren.
De rechtsstaat staat immers voor onwrikbare universele waarden. Zoals dat ieder mens gelijk behandeld moet worden voor de wet. Maar tegenwoordig lijken mensen het vooral belangrijk te vinden dat 'onze waarden' worden verdedigd. Als een heimwee naar een onbewolkt, illusionair vroeger waarin iedereen hetzelfde was en vond.
Het begrip retrotopia viel, mooi.
Godsdienst was het vertrekpunt om in deze derde aflevering naar de rechtsstaat te kijken. Met als een van de tafelgasten Theo de Wit, een filosoof die het prima vindt nog altijd als katholiek te worden bestempeld. "Ik ben katholiek opgevoed en om eerlijk te zijn geloof ik niet in bekeringen." Zijn idee: blijf nou maar bij het geloof waarin je bent grootgebracht, maak er je eigen versie van en doe niet zo ingewikkeld als bijvoorbeeld Ayaan Hirsi. "In Somalië extreem islamitisch, daarna werd ze hier atheïst en nu in Amerika is ze christen. Mensen verliezen hun beoordelingsvermogen doordat ze een bekering hebben meegemaakt."
Meer gedachtegangen van zondag blijven hangen, zoals het beeld van God als vangnet. Niet bóven het menselijk circus zwevend, maar juist eronder, om op te vangen wie valt.
Vrolijk werd ik van Irene Zwiep, hoogleraar Joodse studies, die zei dat het maar goed is dat Adam en Eva het paradijs uit moesten, omdat ons leven anders enorm saai was geworden. Precies wat ik altijd denk bij het eeuwige leven: dat is toch alles en niets tegelijk?
En toen kwam Grunberg nog met een citaat van Nietszche. Hoe de Duitse filosoof de mens zag als een gekooid dier dat vol verlangen naar woestenij en avontuur het slechte geweten bedacht. Waardoor we, onder aanvoering van christenen en joden, 'nee' zijn gaan zeggen tegen het leven. Confronterend.
En er was zo veel meer! Over dat de roep om een messias in onze geseculariseerde maatschappij nu misschien wel sterker is dan ooit. Maar dat een messias niet de politiek in moet willen. Of andersom geredeneerd: omdat Rutte niets messiaans had, hield hij het vier kabinetten vol.
En dan de analyse dat alle Peace Now-posters in het stadsbeeld helemaal niet betekenen dat we er iets voor over hebben om de oorlogen in de wereld te beëindigen. Maar dat we alleen maar ons ongestoorde comfortabele leventje weer terug willen hebben.
Genoeg stof om de hele zomer over te blijven denken en praten.