Het criminele brein, een dag na de moord op advocaat Wiersum
Een aanval op de rechtsstaat. Dat was woensdag het meest gehoorde zinnetje in nieuwsuitzendingen en talkshows. Ik begrijp de uitgesproken woede, maar ben ook verbaasd over deze interpretatie van de moord op advocaat Derk Wiersum. Maakt deze aanslag die criminelen dan nú pas onfatsoenlijk? Gaan ze nu een brug te ver, terwijl ze zich daarvoor 'aan de regels van het spel' hielden?
De hardste conclusie was de bittere constatering: we zijn in Nederland veel te naïef. In 'DWDD' leek Jan Meeus, misdaadexpert van de NRC, bijna te exploderen van frustratie. Onze blindheid voor het ondermijnende succes van de drugsonderwereld maakt hem woedend. Het was in feite gênant hoe een Matthijs van Nieuwkerk daarbij als een soort onnozele toeschouwer zijn woorden koos, met vragen als "Wat voor jongens zijn dit?".
Peter R. de Vries klonk in 'Jinek' indrukwekkend fel met zijn karakterisering van onze slappe, niet alerte overheid, die flut beloningen uitlooft en ook qua aantallen rechercheurs de hand op de knip houdt. "Politici veinzen nu verbazing, maar men weet dit allang."
Stel wetenschapper Erik Scherder had geweten dat deze moord woensdag zou worden gepleegd. Dus op de dag voorafgaand aan zijn 'Max Masterclass' donderdagavond, met als thema het criminele brein. Zou hij tijdens de opname dan meer hebben ingespeeld op de landelijk gevoelde woede?
Nu zagen we een innemende professor die ongehinderd door deze waan van de dag een ontspannen en best gezellig college gaf. Scherder legde uit waar en hoe het allemaal mis kan gaan in onze hersenen. Waarom sommige mensen er geen last van hebben wanneer ze andere mensen pijn doen, waarom ze geen wroeging voelen, waarom ze ongeremd overgaan tot crimineel gedrag.
Scherder heeft een groot talent voor het uitleggen van ingewikkelde processen. Hij liet zien hoe en waar in normale hersenen empathische reacties ontstaan, en dat de daarvoor noodzakelijke verbindingen pas tegen je dertigste volledig ontwikkeld zijn. Ouders van bokkige pubers: ga kijken als u troost zoekt. En weest gewaarschuwd: ontwikkelen hersenen zich niet zoals het hoort, dan wordt agressief of crimineel gedrag veel waarschijnlijker.
Criminelen hebben hun hersens vaak niet mee, kan een conclusie zijn. Erfelijkheid, maar ook sociale omstandigheden (de befaamde slechte jeugd en foute vrienden) en soms ook bizarre omstandigheden (Ulrike Meinhof had een tumor op haar amygdala!): ze verklaren waarom sommige mensen dingen kunnen doen die voor een ander mens onvoorstelbaar zijn.
En dat ís natuurlijk allemaal zo. Maar hier thuis ontaarden discussies over dit soort wetenschappelijke feiten vaak in semantisch gesteggel over het verschil tussen oorzaak en excuus, pech en karakter. Zeker een dag na zo'n brute moordaanslag.
Scherder trok twee conclusies. De eerste is dat goede jeugdzorg, -psychiatrie en neuropsychologie essentieel zijn om preventief actie te kunnen nemen. De tweede: geef alle criminelen TBS, onderzoek ze en hoop dat behandelingen met bijvoorbeeld magnetische pulsen gaan helpen om hun hersenen normaal te laten functioneren. En de kans op recidive afneemt.
Voorlopig eerst maar hopen dat er überhaupt eens wat criminelen worden ingerekend.