Had ik toch meer moeite moeten doen voor een Vermeerkaartje?
Troostrijk bericht voor thuisblijvers die net als ik geen kaartje konden scoren voor de grote Vermeertentoonstelling, die zondag alweer zijn laatste dag beleeft. Kijk naar Dicht bij Vermeer, een film over de totstandkoming van de expositie. En geniet thuis misschien wel meer van de meesterwerkjes, dan in het Rijksmuseum met al die afleidende afritsbroeken, telefoonfotografen en jubelkreetjes om je heen.
Althans, zo was het beeld waar ik me als teleurgestelde maar aan vasthield. Tot deze film, maandag bij de NTR in Het uur van de Wolf, de inmiddels 27 jaar oude topserie over kunst en cultuur.
Filmmaakster Suzanne Raes volgt hierin wat er achter de schermen gebeurde, toen mensen van het Rijksmuseum over de hele wereld probeerden zoveel mogelijk Vermeers 'thuis te brengen'. Een relaas dat je op twee manieren kunt ervaren. Optie 1 is die van de ferme jongen, stoere knaap: nou nou, mag het allemaal wat minder dwepend? Optie 2 neigt meer naar jaloezie: zo veel passie voor pure schoonheid, dat wil ik ook wel eens voelen.
Want hoewel ook lichtelijk bevreemdend, is het vooral ontroerend om grote kerels als de Vermeerkenners Gregor Weber en Jonathan Janson een paar keer in een verstilde snik te zien geraken, als ze wordt gevraagd naar de betekenis van Vermeer. Of als ze terugdenken aan het moment dat ze een bepaald schilderij voor het eerst zagen. Beide mannen kunnen dan niet omschrijven wat ze voelen, en vallen stil.
'Echt heel grappig', zo omschrijft Elena Lindemans het ietwat oneerbiedig, in haar begeleidende interview met Raes op de site van 2Doc.nl. Ze doelt vooral op het feit dat de vele vrouwelijke deskundigen in de film veel zakelijker praten over Vermeer. Zoals een museummevrouw uit Washington, die met droge ogen vertelt dat ze daar inmiddels vinden dat Het meisje met de fluit toch geen echte Vermeer is.
Raes verklaart de heftige emoties bij Weber en Janson omdat het gaat om twee mannen 'in de herfst van hun leven', die nu zonder gêne durven toegeven hoe zeer Vermeer hen raakt en hun leven kleurt. Waarom precies is een raadsel dat niet kan worden opgelost met woorden. Misschien tippen hun gedachten dan de hemel aan. Worden ze even high zonder hulpmiddelen. Misschien is het een universele wet: een Vermeerkenner word automatisch een Vermeerliefhebber. Suzanne Raes werd dat tijdens het filmen ook. En ik moet zeggen dat ik na Dicht bij Vermeer echt spijt voel dat niet meer moeite te hebben gedaan voor een kaartje.
De afgelopen maanden was Dicht bij Vermeer in filmhuizen al te zien en een verbaasde reactie die Raes hoorde was: mag je een Vermeer zo maar vastpakken? Dat is namelijk wat je Thomas Kaplan ziet doen, met z'n blote handen. Kaplan is onmetelijk rijk en eigenaar van meerdere Rembrandts. En ook van Vermeers Zittende virginaalspeelster. In de film pakt hij het schilderijtje - zijn schilderijtje - zonder beschermende lijst stevig vast en vertelt met woest zwaaiende bewegingen hoe het op de veiling ging, toen hij het wilde kopen.
Je kunt zeggen: moet hij zelf weten, het kleinood is van hem. Maar aan de manier waarop je maag krimpt wanneer je Kaplans riskante gedrag ziet, weet je wat je echt vindt: iedere Vermeer is er een van ons allemaal. Wat heerlijk om die passie te voelen.