Grunbergs lezing op 4 mei, geen provocatie maar inspiratie
Gisteren las ik verwonderd op pagina 2 hoe je de 4-meilezing van dit jaar blijkbaar ook kunt filteren. 'Gratuite provocaties', het is de laatste gedachte die bij me op zou kunnen komen toen ik luisterde naar schrijver Arnon Grunberg. Ook niet toen hij stelde: "Voor mij was het van begin af aan duidelijk: als ze het over Marokkanen hebben dan hebben ze het over mij".
Ik putte eerder inspiratie uit Grunbergs verhaal. Had al besloten een heel andere passage te citeren: "Als herdenken ook verlangen naar kennis is, dan zijn details belangrijk, kennis bestaat uit details, dan kunnen we het ons niet permitteren te zeggen dat wij bepaalde details niet wensen te horen omdat ze onze nachtrust verstoren."
Woorden die helpen om in een week als deze, waarin we 75 jaar bevrijding groots hadden willen vieren, niet te denken: ach, het mag wel een keertje over zijn ook, al dat napraten. Door details over de gruwelijkheden te blijven opdiepen, blijf je zien dat terreur mensenwerk is. En terreurbestrijding dus ook.
Neem de documentaire over die nog altijd veel te onbekende verzetsvrouw Truus Wijsmuller-Meijer. Zij hielp voor en na 1940 Joodse mensen te vluchten naar veiliger oorden - vooral Engeland - en redde via haar 'kindertransporten' waarschijnlijk meer dan tienduizend kinderen. Onverschrokken is ongetwijfeld de beste typering voor deze dynamische vrouw die met haar kloeke gestalte en paraplu menige gewapende tegenstander imponeerde. Vier jaar geleden las ik haar boek 'Geen tijd voor tranen' en ik was verbijsterd nooit eerder over Wijsmuller te hebben gehoord. En vroeg me af waarom er nog nooit een speelfilm over haar uitzonderlijke leven (1896-1978) was gemaakt.
Nu is er dan in ieder geval wel de documentaire 'De kinderen van Truus', een film van Jessica van Tijn en Pamela Sturhoofd die op 3 mei bij Omroep Max werd uitgezonden.
De film - vol dankbare overlevenden - doet recht aan het bijzondere karakter van Wijsmuller en haar leven vol bloedstollende momenten. Zo brengen de makers in detail een van de bizarste scènes tot leven. Wijsmuller reist eind 1938 naar Wenen om de SS'er Adolf Eichmann te spreken: ze wil toestemming om Joodse kinderen naar Engeland over te brengen. Eichmann zit op een verhoging, aan een bureau. Snauwt Wijsmuller toe dat hij nooit met vrouwen onderhandelt. Vraagt of ze haar handschoenen en schoenen uit wil doen, en haar rokken op wil tillen. Wijsmuller vond hem ter plekke een viezerd, begreep pas later dat Eichmann zocht naar 'fysieke kenmerken' die haar eventuele Joodsheid zouden verraden. Maar hij zag een puur Germaanse vrouw. En moet hebben gezegd: 'Ongelooflijk, so reinarisch und dann so verrückt'.
Toch kreeg ze haar kinderen mee.
Dus verrückt? De geschiedenis heeft bewezen dat Truus Wijsmuller dus juist een heel erg helder persoon was, die al in een vroeg stadium slecht kon slapen omdat allerlei details maar een kant op wezen: het uitkotsen van een totale bevolkingsgroep. Ze nam niet de gok dat het misschien mee zou vallen.
Als iemand als Grunberg dan nu zijn nek wil uitsteken voor de minst geliefde bevolkingsgroep in Nederland, kan ik hem wel volgen, hoe ver zijn veralgemenisering misschien ook gaat.