Ga nou niet te veel analyseren, Lena
Tot de hoogtepunten van de Boekenweek hoort nu al twaalf jaar lang de compilatie die Van Kooten en De Bie maken van eigen materiaal dat past bij het boekenweekthema. De oogst van hun oeuvrale gestruin is zeker deze keer werkelijk prikkelend: de vijftig minuten 'Van Kooten en De Bie's moeders de vrouwen' - met beelden uit de jaren zeventig, tachtig en negentig - toonden woensdag volledig het nut van humoristen als maatschappelijke thermometers.
Ik registreerde bij mezelf golven van heimwee naar die overzichtelijke ons-kent-ons-tijd. Hier en daar welden ook hedendaagse gedachten op. Zoals: wat waren alle kwesties in Nederland toen nog wit. En ook: zou dat nu nog kunnen? Zou bijvoorbeeld een Cock van der Laak aanstaande moederdag nog steeds met haar zoon Ab onder de incestueuze lakens kunnen duiken, bij wijze van grappig? Nee, ja ik weet het: zo moet je helemaal niet denken als je lekker onderuitgezakt van die vaderlandsche helden Kees van Kooten en Wim de Bie ligt te genieten. Maar in een hoofd anno 2019 gebeurt dat gewoon.
Nu is een groot deel van hun kijk op de wereld nog altijd verre van belegen, ook tientallen jaren later. Neem Zuster Laetitia, uit 1985. Een totaal verstilde creatie van Van Kooten die in een setting à la 'Achterwerk in de Kast' een oproep deed aan mede-religieuzen om een eind te maken aan de machocultuur in de kerk. Naar de rechter willen stappen om het seksisme van de sigarenrokende bazen in de kerk aan de kaak te stellen, what's new pussycat.
Ook nog altijd actueel: mannendeskundige Diana Charité. Ze zat in een item uit - denk ik - 1996 toen de brochure 'Het Doctor Clavan-complex' verscheen, over het tekort aan vrouwen op televisie. Ook Diana was ontevreden over die m/v-verhoudingen, maar dan vooral omdat er te weinig smakelijke mannen te zien zijn. Ze kloeg dat er 'qua via seksueel' voor haar weinig viel te 'soppen' op de Nederlandse tv: "Terwijl vrouwen wegens oude rimpelkoppen naar de radio gaan, blijven mannen met hun speknekken en perkamenten hoofden maar zitten. Ja toch niet dan."
Bevreemdender was inmiddels de sketch met meneer Barendse, de weduwnaar die zucht onder de thuiszorg die hem tegen zijn zin wordt aangedaan, terwijl hij thuis helemaal geen zorgen hééft. Dit luxe-probleem lijkt inmiddels wel verjaard.
Echt spannend om naar te kijken was het eerste fragment van de compilatie, met Mémien Holboog (Bie) als invoelende interviewster. Ze ondervroeg een man (Koot) die door zijn vrouw seksueel wordt misbruikt. De aanleiding voor het gesprek was dat verkrachting binnen het huwelijk nog steeds niet strafbaar was. De wet werd daarop pas in 1991 aangepast, dit fragment zal van vlak daarvoor zijn.
Door niet een vrouw, maar een man zijn verhaal te laten doen, maakten Van Kooten en De Bie bijna iets grappigs van de onmacht van het seksuele slachtoffer. Met als extra schrijnend accent dat ondervraagster Mémien lichtelijk opgewonden leek te worden van het idee.
Alles in dit item was op het randje, ook ik belandde op het puntje van mijn stoel. En besefte dat het werk van de oude meesters ook dertig jaar later nog steeds van het scherm spat.