Een portie onderbuik met grijze saus
Bas Heijne is voor omroep Human op zoek naar de redenen voor zijn gevoel van algemeen onbehagen. Zou het niet gewoon de leeftijd zijn, dacht ik tijdens de sombere eerste uitzending (van vier). Hierin bespreekt Heijne (58) samen met andere grijzende schrijvers, wetenschappers en denkers hoe de globalisering de wereld doet ontsporen. En ik voelde bij mezelf een grote weerstand om meegezogen te worden in Heijnes puur pessimistische wereldvisie.
De serie 'Onbehagen' draait om het dreigende failliet van de idealen van de Verlichting: vrijheid, gelijkheid en broederschap. Volgens Heijne worden 'overal de breuklijnen tussen verschillende groepen groter en dieper'. Het begrip 'gebroken samenleving' viel. En 'verdeelde wereld'. Ik vraag me bij zo'n constatering altijd af wanneer onze wereld dan níet verdeeld was. Wat is het ijkpunt, en geredeneerd vanuit welk continent? Wanneer was dan alles beter in deze wereld?
Heijnes ijkpunt is blijkbaar zijn fijne jeugd. Hij spetterde zorgeloos rond in het buurtzwembad in Zwanenburg zo leerden we. En in zijn jaren als jong volwassene gaf hij zich even probleemloos over aan hedonistisch dansfeesten in de Amsterdamse discowereld. Hij vertrouwde erop dat in de buitenwereld alles vanzelf de goede kant op zou gaan, daar iedereen vanwege de Tweede Wereldoorlog vastbesloten was om alles beter aan te pakken. De Balkan-crisis schudde Heijne wakker. Fascisme en concentratiekampen waren blijkbaar geen verleden tijd. Vanaf dat moment keek hij met andere ogen naar de wereld.
Deze gevoelsgeschiedenis kan ik helemaal volgen. Ik ben een paar jaar jonger dan Heijne en in mijn jeugd ging ook ik ervan uit dat dingen alleen maar beter konden worden. 'The only way is up', zongen we in 1980. En geen twijfel dat wij westerlingen een lichtend voorbeeld zouden zijn voor de rest van de wereld. 'Zo leuk als wij het hebben, dat wil toch iedereen'.
Maar kloven waren er toen toch ook? Twee geloven op een kussen, daar sliep de duivel tussen. Mijn correspondentievriend in Natal vond apartheid een prima concept. Van een homohuwelijk dat de wereld zou veroveren durfde nog niemand te dromen. Laat staan van de enorm toegenomen levensverwachting.
Bij Heijne echter weinig aandacht voor alles wat wel de goede kant op is gegaan. Zelfs glorieuze beelden van het vallen van de Berlijnse Muur worden in 'Onbehagen' ingezet voor een sombere conclusie: 'In plaats van een nieuwe wereldorde, kregen we een nieuwe wanorde'.
De serie prikkelt zeker tot nadenken over de globalisering. Of zo u wilt amerikanisering. Boeiend was bijvoorbeeld een profetische Gorbatsjov te zien die in 1999 al benadrukte dat alle bevolkingsgroepen hun identiteit moet kunnen behouden 'omdat we zo verschillend zijn'.
Maar ik vraag me af of zelfs de jonge Bas Heijne van X jaar geleden zin zou hebben de serie uit te zitten. Ik denk dat jongeren van nu nog steeds vinden dat een betere wereld wel maakbaar is. Ze zullen wel moeten ook.
Vrijheid, gelijkheid en broederschap. Mijn vader leerde me dat het twee andere dingen zijn die de mensheid motiveren: de duit en de fluit. Cynisch misschien, maar 'globaal' gezien wel aardig accuraat. En niet nieuw onder de zon.