Een Duitser over 'de' Duitser
In ons eeuwige pogen om altijd alles maar te kunnen begrijpen en te duiden staat deze dagen Duitsland in de schijnwerpers, en 'de' Duitser. Dat is best verwarrend: ons wordt steeds - ook door Trouw - met hetzelfde gemak zowel een 'verdeeld Duitsland' als een 'doorsnee Duitser' gepresenteerd. Hoe krijgen we dit bij elkaar in een mooie gemischte Platte, zodat we het stemgedrag in ons buurland echt kunnen begrijpen?
Bij de Amerikaanse verkiezingen vorig jaar lukte dit niet echt, ondanks de vele speciale tv-programma's: veel mensen zijn nog steeds in shock hoe 'die gestoorde Amerikanen' voor Trump hebben kunnen kiezen. Hoeveel films en documentaires we ook zien, het is blijkbaar onmogelijk echt te snappen wat het is om Amerikaan te zijn. Hoe het voelt om uit een land vol cowboys en helden en selfmade successen te komen waarin een Trump een acceptabele keuze is.
En dan proberen we nu een land te doorgronden dat nog steeds met een voet in twee wereldoorlogen staat en zich met de andere voet probeert los te wrikken van die loden last.
De VPRO deed een poging door komiek Jan Böhmermann - de man van het Erdogangedicht - te strikken voor een serieus interview. Dat schijnt hij zelden te geven, net als onze eigen Arjen Lubach met wie de satiricus vaak wordt vergeleken. De Zembla-aflevering zondagavond heette dan ook 'Sonntag mit Böhmermann'.
Het wisselde interviewfragmenten met Böhmermann af met beelden uit het land. En maakte 'Duitsland' er niet per se overzichtelijker op. Zo omschreef Böhmermann de Duitser als een wat nerveuzige persoon met een rugzakje. Bang om grote, nieuwe standpunten te verdedigen. Levend in een land verlamd door de consensuscultuur, waar voorzichtigheid regeert vanwege het gecompliceerde historische verantwoordelijksgevoel.
Maar de beelden uit het land lieten weer heel andere mensen zien. We gingen kijken in de 'Turkse' Keupstrasse in Keulen, bekend door het realityprogramma 'Die Özdags', over een bakkerszaak. Het kibbelende bakkerspaar leek nergens consensus over te hebben, behalve over dat Merkel het gewoon goed doet. We zagen ook een zwerver in een parkje. Hij riep: 'Fuck Erdogan, fuck Trump, fuck Poetin', gooide z'n bierfles kapot op de grond en schreeuwde naar de plantsoenarbeider die het gras stond te harken: 'Hé hier komen, opruimen, ik zorg dat je werk hebt.' 'Pisst auf', zei de ambtenaar.
Tja. Wel maakte het programma zonneklaar hoe de humor Böhmermann door de aderen vloeit. Zo voorspelde Jan heel serieus dat Duitsland nooit meer aan een oorlog zal meedoen. "We hebben net alles weer opgebouwd, zelfs de nazi's in ons land willen er echt niet meer aan, wij blijven honderd jaar neutraal", zei hij met grote stelligheid. Maar vervolgens borrelde de grap vanzelf op: "Tenzij we zeker weten dat we gaan winnen, zoals bij de vorige twee wereldoorlogen."
Op het eind klonk een flard uit Böhmermanns nummer 'Be Deutsch', een Rammsteinparodie. Enig googelen leerde me dat het in exact hetzelfde programma zat als die Erdogan-satire, in maart 2016. Het ondergesneeuwde lied is vele malen grappiger en wranger. En korter: even naar Youtube en vierenhalve minuut later weet u precies hoe Böhmermann zijn Duitsland ziet.