De gruwelijke puzzelstukjes

Er zijn mensen in mijn omgeving die - na wat tientallen jaren een verslaving leek - op een dag besluiten dat het klaar is met die fascinatie voor de Tweede Wereldoorlog. Niet weer dat nieuwe boek van Beevor kopen. Niet weer gaan zitten voor 'The Longest Day'. Tijdens de vakantie het oorlogskerkhof eens links laten liggen. Maar voor wie blijft worstelen met het 'waarom' legt de film 'Der Hauptmann' weer wat puzzelstukjes op hun plek.

Hij werd donderdag op Canvas uitgezonden en in 2018 staken filmrecensenten van Trouw al hun loftrompet over de beklemmende Duitse film. Ik had hem nog niet gezien, maar krijg hem nu waarschijnlijk nooit meer uit mijn hoofd. Korte samenvatting: april 1945, Neder-Saksen, de uitgehongerde Duitse deserteur Willi (19) is op de vlucht, vindt een officiersuniform, trekt het aan en ervaart opeens respect van zijn omgeving. Voelt dat hij kan overleven als hij de leiding neemt. En de machtswellusteling in hem ontwaakt. Rondzwervende soldaten sluiten zich aan en samen vormen ze een moordcolonne die huishoudt langs de Nederlandse grens.

Je ziet Willi wikken en wegen, snapt zijn acties nog wel waar het gaat om het redden van zijn hachje, maar raakt het spoor bijster als hij niet terugdeinst voor puur sadisme. Gruwelijk subtiel gedaan door acteurs en regisseur: de film wordt gedragen door gelaatsuitdrukkingen en oogopslagen. Je denkt je medemens te kunnen peilen? Tot de echte razernij losbreekt.

Nee, niet per se goed voor je nachtrust, maar het waargebeurde 'Der Hauptmann' is het indrukwekkendst wat deze week op televisie was te zien. En sluit goed aan bij een interview dat zondag werd uitgezonden tijdens de 'Dag Tegen Racisme' op de NPO, dat ook door mijn hoofd blijft gaan.

Het was een gesprek met Cynthia McLeod in een speciale uitzending van radioprogramma 'De Nieuws BV', dat tegenwoordig tussen de middag ook op tv is te zien.

McLeod is de schrijfster van 'Hoe duur was de suiker' en kind van Johan Ferrier, de eerste president van Suriname. In 'De Nieuws BV' hamerde ze erop dat we niet moeten denken: die slavernij, dat was vroeger, daarover hoeven we geen details meer te horen. Ze vindt dat we moeten blijven beseffen hóe er is gemoord, wat vleeshaken zijn, wat is aangericht door zakenmensen die zich als christelijk bestempelden. Hoe rijmden zij het grote gebod 'Heb uw naaste lief als uzelf' met de slavenhandel? McLeod benadrukte dat de zwarte Afrikaan niet als een naaste werd gezien, maar als een andersoortig wezen, met minder belangrijke gevoelens, een ander soort pijn, een andere intelligentie.

Slavernij is afgeschaft, maar zijn die gedachtes over ongelijkwaardigheid ook weg? "Bij veel mensen niet," aldus McLeod, "het zit in hun genen. En dát probeert men nu duidelijk te maken met de Black Lives Matter-beweging."

Zoals McLeod haar verhaal vertelde, het leek geknipt voor vertoning op scholen, aan het Nederland van de toekomst. Een blond jochie gaf zondag in het Jeugdjournaal simpelweg aan waarom: "Alle volwassenen van nu zijn straks met pensioen, en dan gaan de banen naar de kinderen van nu, die beter onderwijs hebben gehad en dan komen er gelijke kansen voor iedereen."

Te positief? Vooruitgangsgeloof, het blijft na alles toch de aantrekkelijkste optie. 

<<<Maria by Callas                                                                  Lijsttrekkers>>>