Meestal zwenkt de camera discreet weg
Eigenlijk wilde ik schrijven over 'Verkracht of niet?', dat zorgvuldige discussieprogramma van BNNVARA over de soms zo dunne grens tussen een uit de hand gelopen vrijpartij en bewust misbruik maken van een situatie. En over het schrijnende verschijnsel victim blaming. Alsof iemand ooit om verkrachting zou vragen. Alsof een dader een willoos slachtoffer kan zijn. Maar toen barstte het nieuws los over de levenslange gevangenisstraf voor De Beul van de Balkan.
Voor mij was het middagjournaal van France 2 de brenger van het nieuws en er gebeurde iets bijzonders. Het journaal begeleidde het bericht over Mladic met een terugblik op Srebrenica. "En pas op", zei de nieuwslezeres, "sommige beelden kunnen schokkend zijn."
En inderdaad. Het ging maar om een paar seconden, maar daarin werden twee mannen echt neergeschoten. Knallen. Een lichaam dat verfrommeld in elkaar zakt. Dood. Maar een levensecht voorbeeld van de genocide onder leiding van Mladic. En ik voelde tranen opwellen.
Meestal zwenkt de camera discreet weg. Zien we op journaals wel bange slachtoffers op weg naar hun executie. En de stapels lijken als het kwaad is geschied. Maar niet de misdaad zelf. Dat France 2 die paar gruwelijke seconden wel uitzond, hielp mij om in een klap het belang van Mladics veroordeling echt te voelen. Ik juichte even later inwendig mee toen het journaal een groep opgetogen weduwes met hoofddoeken liet zien, de vuisten blij in de lucht.
De rest van de dag bracht ik door met documentaires kijken op internet. En vroeg me af waar ikzelf was tussen 1992 en 1995. Vooral bezig met mijn eigen leventje ja. Vaak had ik toen geen zin in de kranten. Die concentratiekampfoto's met die magere mannen. Die machteloze rol van Karremans. Ieders onmacht.
Maar nu wilde ik alles zien. Ik zag een BBC-docu waarin 19-jarigen van nu spreken met 19-jarigen van toen. "We died a long time ago, we are only waiting to be buried", zo omschrijft een vrouw het om overlever te zijn.
Even fascinerend is 'Nobody was Crying' uit 2005, een docu van het Nederlandse Electrica Films. Het is niets anders dan een monoloog van een vrouw op een bed: Kada Hotić. Zij vertelt haar versie van Srebrenica. Hoe haar gezin steun zocht bij Dutchbat. Hoe ze tien meter van Mladic afstond toen hij chocola uitdeelde aan kinderen. Hoe een soldaat een huilende baby onthoofdde. Hoe meisjes werden geronseld om verkracht te worden. Waar ze haar zoon en man voor het laatst zag.
Het enige dat je als kijker ziet is de pratende weduwe, andere beelden zijn er niet. Dit was de laatste genocide in het pre-smartphonetijdperk. Maar in mijn hoofd staan alle beelden die Kada schetst voor altijd gegrift.
In de 2Doc-uitzending 'Waarom Srebrenica moest vallen' uit 2015 reist oud-defensieminister Voorhoeve af naar Bosnië om te begrijpen waarom 'dit zo afgrijselijk is misgelopen'. Hij spreekt er arts Ilijaz Pilav, die in de Srebrenica-ellende duizenden operaties zonder verdoving heeft moeten uitvoeren. Pilav vertelt Voorhoeve dat hij vaak de neiging had de Nederlandse regering als mede-verantwoordelijke te zien. Maar nu zegt: "U bent op een bepaalde manier zelf ook slachtoffer van de macht." Over dunne grenzen gesproken.